Kryetari i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Dimitar Kovacevski, në seancën e Komisionit për Çështje Kushtetuese, në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut, ka shpjeguar Propozimin për ndryshimin e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, me udhëzime për ndryshimin dhe plotësimin e Kushtetutës, të cilin Qeveria e shqyrtoi dhe e përcaktoi në seancën e mbajtur më 18 korrik dhe nga sot është në procedurë të sotme parlamentare.
Në vazhdim teksti integral nga fjalimi i Kryeministrit Kovaçevski para deputetëve:
“I nderuari Kryetar i Kuvendit dhe Kryetar i Komisionit për Çështje Kushtetuese,
Të nderuar deputetë në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut, anëtarë të Komisionit për Çështje Kushtetuese,
Të nderuar përfaqësues të mediave,
Të nderuar qytetarë,
Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut i dorëzoi Kuvendit Propozim për qasje në ndryshimet Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, me udhëzime për ndryshimin dhe plotësimin e Kushtetutës, të cilin Qeveria e shqyrtoi dhe e përcaktoi në seancën e mbajtur më 18 korrik, dhe sot para jush si Kryetar i Qeverisë i propozoj dhe elaboroj.
Propozimi i Qeverisë është tërësisht dhe vetëm në drejtim të arritjes së synimit tonë konsensual dhe qëllim kryesor strategjik shtetëror, anëtarësimi në Bashkimin Evropian. I vendosur që nga pavarësia e vendit tonë, në vitin 1991, që sot është vullneti shumicë i qytetarëve, nevoja dhe mundësia e tyre e nevojshme dhe më e rëndësishme, veçanërisht për brezat e rinj të sotëm dhe të ardhshëm sepse mundëson dhe garanton një të tashme dhe të ardhme reale evropiane në vendlindjen.
Propozimi është përgatitur në bazë të Konkluzioneve të Kuvendit të Republikës së Maqedonisë së Veriut të miratuara në seancën e datës 16.07.2022, me çka pasuan nga Konkluzionet e Këshillit të Bashkimit Evropian dhe Qëndrimi i Përbashkët i BE-së, në mbledhjen Politike të Konferencës Ndërqeveritare për anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut në Union.
Në Qëndrimin e Përbashkët të Bashkimit Evropian pritet forcimi i të drejtave të barabarta të bashkësive, për shkak të harmonizimit me kriteret Kopenhagës. Dhe për këtë qëllim, shteti ka ndërmarrë për obligim ndryshimet kushtetuese përkatëse, për të përfshirë në Kushtetutë qytetarët që jetojnë në vend dhe janë pjesë e kombeve të tjera, por që nuk janë pjesë e Kushtetutës.
Rregullimi dhe tradita kushtetuese-juridike e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në të cilën afirmohet mbrojtja e identitetit etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar të të gjitha bashkësive në vendin tonë, ka filluar tashmë në traditat shtetërore-juridike të Republikës së Krushevës, si dhe me vendimet juridike që janë të theksuara në Proklamatën e Seancës së Parë të KAÇKM-së. E njëjta vazhdoi me miratimin e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë nga viti 1991, si dhe me ndryshimet në Kushtetutë, të cilat buruan nga Marrëveshja Kornizë e Ohrit në vitin 2001.
Sot, vendi ynë është një shembull real i brendshëm dhe ndërkombëtar i një demokracie funksionale, të qëndrueshme multietnike, e cila praktikon vlerat evropiane. Nëpërmjet akteve kushtetuese dhe ligjore jemi shoqëri që garanton të drejta dhe obligime të barabarta për të gjitha bashkësitë etnike.
Respektimi i të drejtave të njeriut, në të cilin jemi përpara shumë vendeve, është avantazhi ynë dhe jo disavantazh.
Duke zhvilluar një shoqëri të barabartë për të gjithë qytetarët, ne kemi siguruar stabilitetin e brendshëm dhe kontribuojmë në stabilitetin rajonal dhe evropian. Dhe kjo është arsyeja pse ne jemi njohur dhe pranuar si një vend që është Evropa në miniaturë dhe që Evropa ka shumë nevojë për sot, veçanërisht në kushtet e trazirave aktuale dhe sfiduese gjeopolitike.
Dhe nga këtu obligimi i ndërmarrë në kuadër të negociatave për anëtarësim të Maqedonisë së Veriut me BE-në, për ndryshimet e propozuara kushtetuese, është ekskluzivisht në kuadër të traditave kushtetuese që pasqyrojnë karakterin multietnik dhe qytetar të Republikës së Maqedonisë së Veriut, si shtet demokratik i qytetarëve të barabartë. Edhe vetë Bashkimi Evropian, që është përcaktimi ynë strategjik, bazohet në vlerat e respektimit të të drejtave të njeriut, lirisë, barazisë, demokracisë dhe mbrojtjes nga diskriminimi në të gjitha bazat. Sot, Republika e Maqedonisë së Veriut ka një shans unik për të ndërmarrë hapin kyç për të vazhduar në rrugën evropiane, dhe pastaj në një proces të përshpejtuar integrues, në vitet e ardhshme, për t'u bërë anëtare e Bashkimit Evropian.
Ndryshimet kushtetuese që janë para jush nuk rrezikojnë asnjë çështje identiteti maqedonas. Dhe është plotësisht e qartë dhe e saktë, është një fakt i fuqishëm. Në të njëjtën kohë, propozimin e vazhdojnë dhe intensifikojnë proceset në rrugën drejt integrimit të plotë të Republikës së Maqedonisë së Veriut në Bashkimin Evropian. Prandaj, qytetarët nuk kanë asgjë për t'u shqetësuar. Dhe ne si bartës të funksioneve publike përgjegjëse kemi detyrimin ta shpjegojmë mirë. Dhe le të marrim vendime të mençura, të cilat hapin perspektiva dhe nuk do ta ngecin vendin në një izolim të ri shumëvjeçar.
Për ta shpjeguar mirë, ndërhyrjet e propozuara në Kushtetutë i referohen shtimit të pjesëve nga popujt në Preambulë dhe në nenet 49 dhe 78 të Kushtetutës, kur numërohen pjesët e popujve që jetojnë në vendin tonë.
Gjegjësisht në formulimin: “Qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut, populli maqedonas, një pjesë e popullit shqiptar, populli turk, populli vllah, populli serb, popullit rom, popullit boshnjak e të tjerë...”, pas fjalës populli boshnjak vendoset presje dhe shtohen: populli bullgar, populli kroat, populli malazez dhe populli slloven, populli hebre, populli egjiptian.
Në përputhje me këtë dhe në pajtim me ndryshimet e mëparshme të Kushtetutës, është bërë ndryshimi në pjesën për Komitetin për marrëdhënie ndërmjet bashkësive për të ruajtur barazinë e përfaqësuesve në Kuvend, të të gjitha bashkwsive të përcaktuara në këtë mënyrë në Preambulën e Kushtetutës.
Me faktin se në Kushtetutë theksohet populli maqedonas dhe pjesë të popujve, me këtë propozim shtohen edhe pjesë të tjera të popujve, pa mëdyshje theksohet kushtetutshmëria parësore e popullit maqedonas, si dhe ndarja dhe veçantia objektive kulturore, historike dhe normative e popullit maqedonas nga popujt e tjerë, duke përfshirë në këtë kontekst edhe popullin bullgar.
Të nderuar deputet,
Pas 17 vitesh nga marrja e statusit kandidat, në korrik të vitit të kaluar më në fund i hapëm negociatat, me një vendim kaq të mençur politik, i cili na lejoi të fillojmë procesin e skriningut, i cili po zhvillohet me sukses.
Në të njëjtën kohë, gjuha dhe identiteti maqedonas ruhen dhe mbrohen me kornizën negociuese.
Marrëveshja e parë është nënshkruar me Komisionin Evropian, për menaxhimin e kufirit - FRONTEX, në gjuhën maqedonase, pa yje dhe fusnota, në baza të barabarta me gjuhët e tjera zyrtare të BE-së, me të cilën e kemi vendosur dhe çimentuar gjuhën maqedonase në legjislacionin evropian.
Aktualisht, i gjithë legjislacioni evropian është duke u përkthyer në gjuhën maqedonase.
Korrikun e kaluar gjetëm një zgjidhje cilësore dhe dinjitoze, e cila e ktheu Maqedoninë e Veriut në rrugën evropiane, duke mbrojtur përcaktimet tona kombëtare dhe identitare.
E gjithë kjo është një konfirmim i vendimit dhe punës sonë të vazhdueshme që rezulton me ndryshimet kushtetuese të propozuara në këtë mënyrë, ku fokusi parësor është që në asnjë mënyrë të mos ndërhyjnë në asnjë çështje identitare.
Prandaj, periudha në vazhdim është një moment për një vendim dhe zgjidhje të reja, të qarta dhe konsensuale shtetërore.
Ne nuk duhet ta humbim këtë shans për Evropën, këtë shans për ta çuar vendin në BE dhe për të sjellë cilësinë e jetës evropiane në shtëpi.
Ndodhi një herë, kur u ndamë nga Kroacia, e cila prej 10 vitesh është anëtare e Unionit. Dhe nëse e njëjta gjë do të ndodhë edhe këtë vit - ju këtu në këtë Parlament do të vendosni.
Përfaqësuesit evropianë paralajmërojnë se ekziston rreziku i ndarjes së Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë, nëse ndryshimet kushtetuese nuk miratohen para fundit të vitit. Kjo do të thotë se ndryshimet kushtetuese nuk janë diktat i dikujt, apo propozim individual i dikujt, por janë pjesë e kornizws të negociatave të shtetit me BE-në. Këtë e kanë bërë të ditur qartë përfaqësuesit e Gjermanisë, Francës dhe Polonisë gjatë vizitës së javës së kaluar në Shkup dhe të gjithë të tjerët që na kanë vizituar në periudhën e kaluar.
Pas fillimit të luftës në Ukrainë, transformimi i qëndrimit ndaj shpejtësisë dhe procesit të zgjerimit të BE-së është real. Zgjerimi shihet jo vetëm si prosperitet, por edhe si stabilitet dhe siguri për Evropën. Dhe ky është një moment unik, kur ne kemi një interes të përbashkët me BE-në dhe nuk duhet ta humbasim atë, sepse pyetja është nëse dhe kur do të përsëritej.
E vërteta është se nuk do të ketë një marrëveshje më të mirë, nuk do të ketë një marrëveshje të re, nuk do të ketë një kornizë tjetër negociuese.
Këtë nuk e thotë Qeveria, nuk e them unë – e thotë Bashkimi Evropian.
Marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë janë pjesë e të gjitha proceseve të anëtarësimit, sepse është në interes të Unionit që të ketë marrëdhënie të mira fqinjësore, për hir të stabilitetit dhe ekonomisë. Prandaj, gjatë gjithë negociatave të deritanishme për anëtarësim, progresi i vendeve aspirante është vlerësuar sipas marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë dhe reformave. Kështu ka qenë me ne deri tani, si vend kandidat, në vlerësimet në raportet e Komisionit Evropian për progresin e arritur.
Por marrëdhëniet e mira fqinjësore janë të ndryshme. Ai është mjaft i ndarë nga çështjet dypalëshe si historia dhe identiteti. Përvojat e vendeve anëtare tregojnë se identiteti në negociatat e anëtarësimit vetëm konfirmohet dhe forcohet. Në procesin e negociatave fokusi është te reformat në luftën kundër korrupsionit, drejtësia, shteti ligjor, ekologjia, ekonomia, politika sociale.
Dhe përsëri këtë nuk e thotë Qeveria, por aleatët dhe partnerët tanë nga BE-ja.
Prandaj, para se të merret një vendim, duhet marrë parasysh se çfarë fitohet dhe çfarë humbet me të.
Bashkimi Evropian është deri tani donatori më i madh në Ballkanin Perëndimor, si dhe në vendin tonë. Vetëm përmes programit IPA, deri më tani në vend janë investuar rreth 1 miliard euro fonde të pakthyeshme për modernizimin dhe zhvillimin e infrastrukturës. Programi IPA 3 tashmë ka filluar dhe fondet e parashikuara për vitet 2021, 2022 dhe 2023 janë në shumën totale prej 243 milionë euro. Përmes programit IPARD 2 kemi pasur në dispozicion 60 milionë euro, të cilat për shkak të shfrytëzimit më të madh prej 98 për qind, në programin IPARD 3 janë rritur në 97 milionë euro të reja, të pakthyeshme për modernizimin e bujqësisë maqedonase.
Përmes programit IPARD 2 kemi pasur në dispozicion 60 milionë euro, të cilat për shkak të shfrytëzimit më të madh prej 98 për qind, në programin IPARD 3 janë rritur në 97 milionë euro të reja, të pakthyeshme për modernizimin e bujqësisë maqedonase. Për shkak të partneritetit funksional me BE-në që kemi, Komisioni Evropian ka miratuar edhe 100 milionë euro ndihmë makrofinanciare për Maqedoninë e Veriut, pasi më parë kemi marrë 160 milionë euro për zbutjen e pasojave ekonomike të pandemisë, si dhe një grant prej 80 milionë euro për përballimin e krizës energjetike.
Kjo mbështetje do të vazhdojë, me shumë më tepër fonde, përmes programeve dhe fondeve të reja, kur të bëhemi anëtare të Bashkimit Evropian, sepse një shtet anëtar i BE-së, nga fondet e Bashkimit, merr 11 herë më shumë fonde për banor se sa vendet kandidate për anëtarësim. Ne mund ta shohim këtë me përparimin e Rumanisë, Republikës Çeke, Sllovakisë, Polonisë, madje edhe Bullgarisë.
Pas një periudhe stagnimi, ne e kemi vendosur Maqedoninë e Veriut në tryezën evropiane dhe ajo që duhet të bëjmë për ne është të sigurojmë që vendi të mbetet partner në atë tryezë. Si pjesëmarrës aktiv. Sepse ne shohim se është një gjë kur flasim në emrin tonë dhe tjetër kur të tjerët flasin në emrin tonë. Ne i shohim përfitimet kur vendosim për të ardhmen tonë, dhe gjithashtu shohim se si duket kur dikush tjetër vendos të ardhmen e një vendi.
Anëtarësimi në aleancat ndërkombëtare demokratike politiko-ekonomike dhe të sigurisë si BE dhe NATO ka përparësi dhe përfitime të mëdha për vendin. Ne u bindëm pas anëtarësimit në NATO, e cila garantoi sigurinë dhe integritetin territorial. Në të njëjtën kohë, investitorët duan një klimë të parashikueshme investimi, ndaj vendi ka regjistruar tashmë një numër rekord të investimeve të huaja direkte që në mes të krizës arritën në një shumë historike prej 753 milionë eurosh, dy herë më shumë në krahasim me vitin 2016.
Krahas këtyre përfitimeve duhet të merren parasysh edhe mesazhet e partnerëve tanë strategjikë.
Nga BE-ja mesazhet janë se procesi i anëtarësimit për Maqedoninë e Veriut do të ndalet, nëse nuk kalojnë ndryshimet kushtetuese dhe se vendet e tjera do të ecin përpara në zgjerim dhe anëtarësimi ynë në Union do të vonohet.
Është gjithashtu mbështetja e paekuivoke që kemi nga partneri ynë strategjik, SHBA, për anëtarësimin në BE dhe mesazhi se SHBA i mban fjalës të gjithëve – si në vend ashtu edhe në rajon, të cilët thonë se duan ta shohin këtë vend duke ecur përpara në integrimin evropian. Por ka edhe tregues se nëse Maqedonia e Veriut merr një rrugë tjetër, nëse vendos kundër ndryshimeve kushtetuese, nëse largohet nga BE-ja, do të jetë një hap shumë shqetësues për anëtarët e NATO-s dhe do të ketë ndikim në marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Pas një kohe të gjatë, politikat në periudhën e kaluar bënë të mundur që Republika e Maqedonisë së Veriut të shihet si një vend që është faktor i stabilitetit në rajon dhe Evropë. Vendi ynë është pjesë e një procesi gjeostrategjik, i cili synon konsolidimin e BE-së me vendet e Ballkanit Perëndimor.
Ky kontekst aktual kërkon pjekuri dhe vendime të përgjegjshme nga ne.
Asnjë vend nuk mund të përparojë i vetëm. Dhe të gjithë jemi të vetëdijshëm, shpresoj, se sa e rëndësishme është mbështetja e sinqertë e partnerëve tanë strategjikë për zhvillimin tonë.
Nga të gjithë varet nëse qytetarët do të kenë kushte evropiane të jetesës dhe një standard jetese evropiane.
Nga viti i ardhshëm, BE-ja do të fokusohet në reformat që duhet të zbatojë brenda Bashkimit, në mënyrë që të funksionojë me më shumë shtete anëtare.
Dhe ne ose do të qëndrojmë jashtë familjes evropiane për një kohë të gjatë, ose së bashku me Shqipërinë do të jemi vendet e para që do të ndjekim metodologjinë e re të zgjerimit dhe me një hap të përshpejtuar do të bëhemi anëtare të BE-së.
Ministrat në Qeveri, të cilët janë pjesë e një koalicioni të gjerë qeveritar, u treguan të ndërgjegjshëm dhe ne njëzëri miratuam Propozimin për ndryshime në Kushtetutë. Ne vendosëm të mos llogarisim me vlerësime para zgjedhjeve të ardhshme të vitit të ardhshëm, duke përdorur tema të ndjeshme identitare me interes partiak. Ne vendosëm që secili të mos mendojë për veten e tij, por të mendojë për të mirën e të gjithëve - dhe për këtë arsye i kemi vënë vetes qëllimin e madh evropian.
Tani është radha e ju deputetëve. Në javët në vijim, kur të bëhet votimi i parë, do të bëhet e qartë se kush mendon për veten e tij, kush mendon për fëmijët e tij dhe qytetarët që përfaqësojnë.
Secili duhet të vendosë vetë nëse do të votojë për Evropën, do të votojë për integrimin, apo do të shtypë zërin e ndërgjegjes brenda vetes dhe do të vendosë ta çojë vendin në izolim, me urdhër të dikujt që vjen nga interesi personal apo nga interesat e partive të tjera.
Besoj se kjo përbërje parlamentare ka kapacitetin demokratik për vendime autentike demokratike, të cilat do ta vendosin Republikën e Maqedonisë së Veriut fort në rrugën evropiane dhe do të sigurojnë perspektiva të përbashkëta evropiane.
Prandaj, zgjedhja më e rëndësishme politike do të bëhet nga kjo përbërje parlamentare, pas së cilës - ose do të jemi të gjithë fitues, ose do të jemi të gjithë humbës, pavarësisht nga rezultati zgjedhor i zgjedhjeve të ardhshme parlamentare të vitit të ardhshëm.
Nuk jam këtu për të bindur. Si kryeministër dhe përfaqësues i Qeverisë, jam këtu për të vënë në dukje rëndësinë e mundësisë strategjike që është para Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe për të thirrur për arsye, në emër të perspektivave.
Është mirë që sot këtu ka prezencë të deputetëve nga të gjitha partitë politike. Përmes një debati parlamentar cilësor dhe të frytshëm, nëse ka vullnet politik, mund të zbardhen të gjitha argumentet dhe të befasojmë qytetarët me një vendim jopartiak, siç u ka hije politikanëve seriozë që mendojnë për të ardhmen dhe veprojnë për të sot.
Në këtë Kuvend, edhe në këtë sallë, janë debatuar dhe përcaktuar më parë shumë ndryshime të rëndësishme kushtetuese.
Gjëja më e rëndësishme është të jesh i arsyeshëm, i ndërgjegjshëm, i ndershëm dhe të udhëhiqesh nga interesat e qytetarëve, brezave të kaluar, të tashëm dhe të ardhshëm.
Unë sinqerisht bëj thirrje për një debat me argumente, me fuqinë e vizionit, me nevojën për ndershmëri dhe dëshirën për sukses të të gjithë qytetarëve.
Nëse fillojmë kështu, do të jemi në gjendje të dëgjojmë njëri-tjetrin dhe të veprojmë dhe të vendosim së bashku.
Vitin e kaluar, partitë politike opozitare dëgjuan për fatkeqësi, apokalipse dhe rrënime.
Dhe asgjë nga këto nuk ndodhi.
Nuk ka pasur asimilim, bullgarizim, asgjë nga këto.
Prandaj po telefonoj.
Mos mendoni vetëm për karrierën dhe pozitat personale. Mos i trembni njerëzit me skenarë të shpikur. Për të mos ëndërruar disa kohë të shkuara dhe për të shkaktuar fatkeqësi të reja si më parë.
Por për hir të shtetit, të veprojmë me ndjeshmëri, përgjegjësi dhe ndërgjegje.
Mund të bëhet nëse dëshironi.
Vendimi është i juaji, i deputetëve dhe vetëm i juaji.
Unë, LSDM, Qeveria jemi në anën e bashkimit, përparimit, mbrojtësit të vërtetë të identitetit dhe veçorisë shekullore maqedonase.
Të nderuar qytetarë,
Jini të sigurt se ne i marrim të gjitha vendimet në interesin tuaj më të mirë. Ne duam që të gjithë të qëndrojnë pas tyre, të kenë, si vendet e tjera të zhvilluara, kohezion të brendshëm të fortë dhe të përbashkët, energji dhe përkushtim për një jetë të mirë tani, një nesër edhe më të mirë. Dhe atë brenda, jo jashtë vendit.
Në fund të nderuar qytetarë, të nderuar kryetar dhe deputetë, ju uroj të gjithëve një debat të qetë, konstruktiv dhe të suksesshëm, në emër dhe në interes të të gjithë qytetarëve!
Faleminderit!"
